Mustafa Saçar

Bacaklarda şişlik nedenleri

Çeşitli sağlık sorunlarına bağlı olarak “bacaklarda şişlikler” görülebilmektedir. Bu duruma periferik ödem de denmektedir. Bacaklardaki şişlikler oluş mekanizmasına, yerleşim yerine, şiddetine ve gün içerisindeki değişimine göre farklılıklar  gösterebilir. Bu durum şişliklerin tedavi edilmesinde izlenecek yolu da etkilemektedir.

Nedenlerine göre bacaklardaki şişlik nedenleri:

• Venöz yetmezlik, varis
• Lenfödem
• Lipödem
• Böbrek yetmezliği
• Kalp yetmezliği, kalp kapak hastalıkları
• Sıvı-Elektrolit düzensizliği
• Siroz
• Albumin/Protein eksikliği
• Hipotiroidi
• Tromboflebit
• Derin ven trombozu
• Hamilelik
• Obezite
• Bazı ilaçlar

Venöz yetmezliğe bağlı bacak şişlikleri

Gün içerisinde ilerleyen saatlerde daha belirgin hale gelir. Genellikle çift taraflı tutulum görülür. Özellikle ayakta uzun süre sabit duran veya uzun süreli aynı konumda oturarak çalışan kişilerde, ailesinde varis öyküsü bulunan kişilerde, aşırı  kilolu ve hareketsiz yaşam tarzı olan kişilerde, hamilelerde daha sık görülmektedir. Venöz yetmezlik durumu, bir yerçekimi hastalığı gibi düşünülebilir. Toplardamarlar içerisindeki oksijen oranı düşük olan kirli kan (venöz kan), bacak kaslarının yardımı ile yukarı yönlü (sağ kalbe doğru) ilerlemektedir. Bu ilerleme esnasında toplardamar içerisindeki tek yönlü çalışan kapakçıklar sayesinde kan aşağıya doğru dökülmekten korunur.

Herhangi bir nedenle toplardamar çapı genişlerse bu kapakçıkların uç kısımları birbirini karşılayamaz hale gelir ve kanın yönü aşağıya doğru dönebilir. Bu durumda bacaklarda önce ince kılcal damarlarda belirginleşme, zamanla daha büyük çaplı damarlarda belirginleşme (varisler) ve bacaklarda ödem (şişlikler) görülmeye başlar.

Kalp ve damar cerrahisi uzman hekimi tarafından yapılacak muayene ve tetkikler (venöz dopler USG)  ile toplardamarların çalışma durumu belirlenir. Venöz yetmezlik tespit edilmesi halinde hastalığın şiddetine göre medikal (ilaç) tedavi veya uygun cerrahi işlemler düşünülür. Günümüzde teknolojik gelişmeler ışığında venöz yetmezliğin cerrahi tedavisi için kapalı teknikler giderek yaygınlaşmıştır. Bu konu hakkında ayrıntılı bilgiye web sitemizden ulaşabilirsiniz.

Lenfödeme bağlı bacak şişlikleri

Genellikle sonradan ortaya çıkmakla birlikte hastaların küçük bir kısmında doğumdan itibaren tek veya çift taraflı bacak şişlikleri şeklinde görülebilmektedir. Sonradan oluşan lenfödem ise daha çok cerrahi bir işlem (mastektomi, kasık bölgesinden ameliyat vs), travma-kaza sonrası veya radyoterapi işlemi sonrasında meydana gelmektedir. Genellikle tek taraflı tutulum görülmektedir. Ancak nadiren çift taraflı tutulum da gözlenebilir. Lenfödemde ayak bilekleri ve ayak sırtı, ayak parmaklarında da şişlik görülmektedir.

Hastalığın başlangıç aşamasında bacaklarda görülen ödem sabah saatlerinde belli olmazken, gün içerisinde ayakta kalmakla belirgin hale gelir ve gece uyku esnasında yeniden geriler. Ancak hastalık için önlem alınmaz veya tedavi başlamazsa bir süre sonra bu şişlikler sabah saatlerinde de görülmeye başlar. Yani zaman içerisinde bu şişlikler sürekli hale gelir. Ciltte kalınlaşma ve kabuklanma meydana gelir. Hastalığın başlangıcında ödemli alanlara parmakla basmakla çukurlaşma olur (Resim 1). Ancak zamanla, hastalık ilerledikçe bu çukurlaşma görülmez.

Resim 1. lenfödemlde hastalığın başlangıç aşamasında ödemli bölgelerde çukurlaşma görülebilir.

Görünüm olarak dizden aşağıya doğru giderek genişleyen bacak çapı veya adeta bir silindir gibi dizden aşağıda bacak çapı bileğe kadar aynı şekilde seyreder. Lenfödem teşhisi için hastanın kalp ve damar cerrahisi uzmanı tarafından muayene edilmesi ve tetkiklerin  (venöz dopler USG, Lenfosintigrafi, MR vs.) değerlendirilmesi gerekir. Hastalığın şiddetine göre medikal tedavi, bandajlama, manuel lenfatik drenaj masajı veya cerrahi işlemler düşünülür.

Lipödeme bağlı bacak şişlikleri

Kadınlarda sık görülmektedir. Lipödem, kadınlarda daha yoğun bulunan östrojen isimli hormonun seviyesinin dalgalanması veya reseptörlerine olan duyarlığındaki değişkenlik nedeniyle ortaya çıkan bir yağ dağılım bozukluğudur. “Yağlı ödem” veya “ağrılı ödem” şeklinde de isimlendirilir. Çeşitli toplumlarda kadınların %11-17’sinde görüldüğü bildirilmiştir. Yani neredeyse her 7 kadından bir tanesinde lipödem mevcuttur. Ancak ne yazık ki bu hastalık sağlık profesyonellerince henüz yaygın olarak bilinmemekte ve hastalara “kilo vermeleri” önerilmektedir. Bu hastalardaki asıl sorun alt ve üst beden ölçülerindeki orantısızlıktır.

Obeziteden farklı olarak bu hastaların bel bölgesi incedir. Kollar, göğüs, yüz bölgesinde yağlanma belirgin değildir. Kalça, basen, uyluk, diz ve bacaklarda ise hastalığın tipine göre (Tip 1-5) değişen oranlarda yağlanma görülür. Bu hastalarda ayak bilekleri ve ayaklarda şişlik görülmez. Bu yönüyle lefödem ve venöz yetmezlikten ayrılmaktadır. Hastaların tümünde bacakların her ikisinde de şişlik görülmektedir. Lenfödem veya Venöz yetmezlikte ise şişlik her zaman çift taraflı olmayabilir. Resim 2’de solda lenfödem görünümüne, sağda ise lipödem görünümüne gösterilmektedir.

Resim 2. Solda lenfödemgörünümü, sağda ise lipödem görünümü gösteirlmektedir.

Böbrek yetmezliği, kalp yetmezliği, hipotiroidi ve sıvı-elektrolit bozukluğuna bağlı bacak şişlikleri

Genellikle vücudun diğer bölgelerindeki şişlikler de eşlik edebilir. Ancak yer çekimi etkisi ile bu ödemin bacaklarda daha belirgin olması muhtemeldir. Bu şişliklerde dopler USG de veböz sistemde sorun tespit edilmez. Kan tetkiklerindeki böbrek yetmezliğine, elektrolit bozukluğuna dair değerlerde değişiklikler gözlenir. Kardiyoloji uzmanı tarafından kalp yetmezliği teşhisi konulur. Takip ve tedavisine başlanır.

(Konjestif) kalp yetmezliği ile ilişkili bacak şişlikleri:

Konjestif kalp yetmezliği durumunda kalp, vücudun htiyaç duyduğu gerekli kanı pompalayamayacak kadar zayıf çalışmaktadır. Özellikle bacaklarda sıvı birikmesine yol açar. Bu hastalarda ayrıca nefes darlığı, yorgunluk ve öksürük deeşlik edebilir.

Böbrek sorunlarına bağlı bacak şişlikleri

Uzun süreli böbrek hastalığı, böbreklerin kanı süzme ve idrar üretimi gibi temel görevlerini yerine getiremediğinde ortaya çıkar. Bu durumda kandaki sıvı ve atık maddeler filtrelenemediği için vücutta birikmeye başlar. Fazla sıvı ise kol ve bacaklarda şişmeye neden olur. Bu hastalarda mide bulantısı, susuzluk hissi, nefes darlığı gibi şikayetler de eşlik edebilir.

İlaçlara bağlı ortaya çıkan bacak şişlikleri

Bazen çeşitli ilaçlara bağlı yan etki olarak da bacak şişlikleri görülebilmektedir. Bu ilaçlardan bazıları şunlardır:

• Kalsiyum kanal blokerleri olarak adlandırılan kalp ilaçları: Amlodipin (örneğin: Norvasc) Nifedipin (Adalat CC)
• Steroid olmayan antienflamatuar ilaçlar (örneğin: Aspirin, Brufen, Apranax, Celebrex)
• Metformin dahil bazı diyabet ilaçları
• Östrojen veya progesteron içeren hormon ilaçları
• Bazı antidepresanlar

Bu ilaçların kullanımı ile bacaklarda şişlik görülmesi halinde uzman hekimden görüş alınması önemlidir.

Gebelik esnasında görülen bacak şişlikleri

Gebeliğin son üç ayına girildiğinde (Üçüncü trimesterde) büyüyen bebek annenin karın içerisindeki, kasıklarındaki ve bacaklarındaki damarlara baskı yapmaya başlar. Bu durum  toplardamarlardaki kanın dolaşımını yavaşlatır ve bacaklarda sıvı birikmesine neden olur.

 

 

Bacaklarda görülen ödem bazen sağlıklı bireylerde de görülebilmektedir. Herhangi bir hastalıktan bağımsız olarak, uzun süreli olarak ayakta durulmasında, sıkı bir çorap veya pantolon giyilmesinin ardından da görülebilmektedir. Bu durum genellikle geçici olup herhangi bir tedavi de gerektirmez.